سالروز قیام ۱۹ دی

با انتشار مقاله‌‌ توهین‌آمیز احمد رشیدی در روزنامه اطلاعات مردم شهر قم  قبل از هر جا به این مطالب توهین آمیز واکنش نشان دادند. این واکنش قمی‌ها در روز ۱۷ دی ماه سال ۵۶ زمینه ساز قیام تاریخی قمی‌ها در روز ۱۹ دی ماه شد. در کتاب «انقلاب اسلامی ایران از دی ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷» که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده گزارشی از زبان شاهدان عینی این قیام تاریخی بدین شرح می‌خوانیم:

19 دی ماه

  با وجود اینکه هنوز روزنامه به قم نرسیده بود، ولی خبر آن در قم پخش شده بود. به همین خاطر عصر شنبه، ۱۷ دی ماه که کامیون حامل روزنامه وارد شهر قم شد، عده‌ی کثیری از مردم بدان هجوم بردند و در لحظه‌ای روزنامه‌ها را به آتش کشیدند. ساواک در گزارشی وقایع این روز را چنین شرح داد:

«در تظاهرات امشب به عنوان اعتراض، حدود ۱۰۰ عدد روزنامه‌ی اطلاعات را پاره کردند. ضمناً به عنوان اعتراض نسبت به توهینی که در روزنامه‌ی اطلاعات به خمینی شده بود، کلیه‌ی درب‌های حوزه تعطیل بود».

شبانه علما و طلاب طی تماس‌های تلفنی و ملاقات‌های خصوصی با استادان حوزه، تصمیم بر تعطیلی حوزه و جلسات درس گرفتند. روز ۱۸ دی ماه، طلاب که کلاس‌های درس را تعطیل کرده بودند با اجتماع در بیرون مدرسه‌ی خان (مدرسه‌ی آیت‌الله بروجردی) به طرف منزل مراجع و آیات عظام حرکت کردند و در طی مسیر با دادن شعارهایی به حمایت از امام‌خمینی پرداختند. «جمعیت با شعار «مرگ بر این حکومت‌ یزیدی»، «درود بر خمینی» و «رهبر ما خمینی است» تا جلوی در مدرسه فیضیه در میدان آستانه آمدند و در آنجا عوامل شهربانی به قصد متفرق کردن جمعیت به آنها حمله کردند. ولی در همان زمان که جمعیت متفرق می‌شد این صحبت مطرح شد که به منزل آیت‌الله گلپایگانی» بروند.

طلاب پس از پایان سخنرانی آیت‌الله گلپایگانی به طرف منزل آیت‌الله شریعتمداری حرکت کردند اما ایشان با تأخیر بسیار زیاد به میان مردم رفت. حجت‌الاسلام حسین وافی در خاطرات خود از مراجعت به منزل آیت‌الله شریعتمداری و تأخیر ایشان چنین می‌گوید:

«آقای شریعتمداری هم بلافاصله به میان مردم نیامدند و این خود ضربه‌ای روحی به افراد وارد کرد. در میان مردم افرادی بودند که صراحتاً به تأخیر اعتراض کردند. ولی من روی این اصل که اهانت به هیچ‌یک از علما را خصوصاً در آن شرایط صلاح نمی‌دانستم، با آن مخالفت کردم…».

پلیس و ساواک در سر چهارراه‌ها مسلح به سلاح‌های گرم و سرد ایستاده بودند. در سه راه ارم ـ چهارمردان، پلیس گروهی را مستقر کرده بود. این برنامه تا ظهر نیز ادامه داشت. بعد از ظهر با تعطیلی مدارس، دانش‌آموزان دبیرستانی نیز به صف تجمع‌کنندگان و تظاهرکنندگان پیوستند. نمازجماعت مغرب و عشا در مسجد اعظم قم برگزار گردید و بعد از آن، طلاب با شعار «درود بر خمینی»، «مرگ بر این حکومت یزیدی»، «مرگ بر این حکومت پهلوی»، «دانشجو، روحانی پیوندتان مبارک» به تظاهرات خود در مسجد و حرم حضرت معصومه (س) ادامه دادند. فریادهای خالصانه‌ی تظاهرکنندگان باعث تحریک مردم و به حرکت درآمدن آنان شد. در مقابل این صحنه پلیس به وحشت افتاد و دستور داد که همه‌ی مردم از حرم و صحن حضرت معصومه(س) بیرون بروند. عده‌ای از جمعیت به سمت خیابان صفائیه رفتند و عده‌ی بیشتری به سوی چهارمردان حرکت کردند. در این دو خیابان درگیری با پلیس تا حدود ۹ شب ادامه داشت.

حرکت اصلی مردم شهر قم در اعتراض به مقاله‌ی توهین‌آمیز روزنامه‌ی اطلاعات، صبح روز دوشنبه، ۱۹ دی ۱۳۵۶ با تعطیلی بازار و راهپیمایی طلاب و بازاریان آغاز شد. حجت‌الاسلام ربانی یکی از شاهدان عینی در توصیف این روز چنین می‌گوید:«آن‌چنان بازارها و مغازه‌ها حتی در تهران و به‌ویژه در قم تعطیل بود که انسان یاد روز عاشورا می‌افتاد».

در این روز طبق قرارهای قبلی، طلاب در مقابل مدرسه‌ی خان و میدان آستانه تجمع کردند و چون روز گذشته به سوی منزل مراجع حرکت کردند ابتدا به منزل آیت‌الله آملی و بعد از آن به منزل علامه طباطبایی رفتند. بعد از ظهر که عده‌ی بیشتری در میدان آستانه تجمع کرده بودند، به سوی منزل استاد نوری حرکت کردند و «کم‌کم به علت کم شدن ترس و وحشت، جمعیت بیشتری از طبقات مختلف مردم وارد تظاهرات می‌شدند».

کماندوها و پلیس در سه راه موزه و چهارراه ارم با آمادگی کامل ایستاده بودند. استاد نوری در دفاع از امام‌خمینی و حرکت آگاهانه‌ی طلاب صحبت کردند و جمعیت را به وحدت فراخواندند. بعد از سخنرانی، جمعیت مجدداً حرکت خود را آغاز کردند و با ورود به خیابان صفائیه، پلیس از ادامه‌ی حرکت جلوگیری کرد. در همین حین دو تن از مأموران ساواک برای دادن بهانه به دست نیروهای ضد شورش اقدام به شکستن شیشه‌ی یکی از بانک‌ها کردند. از اینجا بود که برخورد پلیس با مردم، حالت خشونت به خود گرفت. «نمایندگی روزنامه‌ی اطلاعات و دفتر حزب رستاخیز به آتش کشیده» شد. پلیس ابتدا با باتوم و سپس با شلیک تیرهوایی و بعد از آن با تیراندازی مستقیم، مردم را هدف قرار داد. پس از چنین فاجعه‌ی عظیمی، رژیم به منظور پاداش به رئیس پلیس قم، سرهنگ رزمی، بلافاصله او را به درجه‌ی تیمساری ارتقا داده و به عنوان رئیس پلیس، به مناطق دوردست در جنوب کشور یعنی آبادان منتقل کرد.

خبر حوادث قم به سرعت در سراسر کشور پخش و منجر به واکنش‌های تندی از سوی گروه‌های مختلف شد. بازار اصفهان از چهارشنبه،۲۱ دی ماه به مدت شش روز تعطیل بود. نجف‌آباد از روز شنبه، ۲۴ دی تا دوشنبه، ۲۶ دی به مدت سه روز یکپارچه تعطیل بود. در مشهد نیز همان روز یکشنبه، ۱۸ دی ماه تظاهرات گسترده‌ای در خیابان نادری صورت گرفت. علمای تهران اعلامیه‌ای با امضای حدود ۱۲۰ نفر صادر کردند و به نخست‌وزیری فرستادند که در قم نیز پخش شد، همچنین بازاریان و وعاظ تهران اعلامیه‌هایی در تقبیح اعمال وحشیانه‌ی دولت صادر کردند که همه در قم نیز پخش شد. همچنین در بهمن اعلامیه‌ای از سوی روحانیون مبارز خارج از کشور درباره‌ی انعکاس خواسته‌های ملت ایران به دبیرکل سازمان ملل متحد فرستاده شد و هم‌زمان در کشور نیز پخش شد. متن اعلامیه به حقوق پایمال شده‌ی ملت شریف ایران توسط دودمان ننگین پهلوی اشاره می‌کرد و در آن از سیاست حمایتی «کارتر» از شاه در مقابل ملت ایران انتقاد شده بود. این اعلامیه با زیر سؤال بردن عملکرد کمیسیون حقوق بشر که هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده بود، این کمیسیون را عملاً در اختیار قدرت‌های بزرگ برای سرپوش گذاشتن به اعمال ننگین خود دانسته بود.

امام نیز در واکنش به اقدام رژیم و هتک‌ حرمت علما، طلاب و مردم، در پیامی آن را مصیبتی بزرگ خواندند. در ادامه‌ی این پیام، امام‌خمینی سرکوب قیام ۱۹ دی را نشانه نزدیک بودن پیروزی انقلاب اسلامی و استیصال رژیم شاه تلقی کرد و از فعالان سیاسی خواستند که از طرح بحث لزوم اجرای قانون اساسی خودداری نمایند چرا که این امر به مفهوم حفظ نظام سلطنتی خواهد بود در حالی که تمام مشکلات از وجود همان رژیم است و تنها راه باقی مانده سقوط آن است و برای همدردی و جدیت در مبارزه، درس‌های خودشان را به مدت یک هفته تعطیل و مهم‌تر از همه اینکه برای نشان دادن اهمیت مسئله‌، فریضه‌ی مهم نمازجماعت را نیز تعطیل کردند.

حادثه‌ی ۱۹ دی قم سرآغاز سلسله حوادثی بود که سیزده ماه ادامه یافت تا در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد.

به نقل از تسنیم

لذا به همین مناسبت، دیدار رهبر معظم انقلاب با مردم قم در سالروز قیام ۱۹ دی، هر سال با حضور هزاران نفر از مردم این شهر در حسینیه امام خمینی(ره) برگزار می‌شد که امسال(۱۴۰۰)  به‌علت رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، از طریق ارتباط تصویری با جمعیت حاضر در مصلای شهر قم برگزار می‌شود.

گزیده‌ای از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار را می‌خوانید:

ـ حادثه ۱۹ دی و دنباله‌های این حادثه منشأ یک حرکت سلسله‌واری شد که آن حرکت هم به پیروزی انقلاب انجامید. این حادثه و دنباله‌هایش نشانه عمق اعتقاد دینی مردم است و جزو واضحات و بیّنات انقلاب است. تبلیغات کسانی که کینه انقلاب در دل آن‌هاست موجب می‌شود بیّنات انقلاب هم مورد تردید قرار بگیرد.

ـ ربط این حادثه به یک مرجع دینی و مرجع تقلید این حادثه را به‌وجود آورد و هیچ شخص و جریان دیگری نمی‌توانست وزنی داشته باشد که یک ملت و شهر و بعد شهرهای دیگر را و در نهایت یک ملت را به حرکت وادار کند.

ـ در رژیم طاغوت صدها نفر از بزرگان شخصیت‌های بزرگ سیاسی که برخی اهل مبارزه هم بودند، مورد تهدید و زندان و شکنجه و اعدام قرار گرفتند و یا مورد اهانت قرار گرفتند اما تأثیری در محیط اجتماعی نتوانست بگذارد، اما راجع به امام بزرگوار ۴ خط در روزنامه نوشتند آن حادثه به‌وجود آمد، این یعنی این مسئله با عالم دینی و مسائل دینی ارتباط دارد و اغلب قضایای مهم در ۱۵۰ سال اخیر از این قبیل است و حوادثی که مردم وارد میدان شدند در همه این حوادث پای یک مرجع و عالم دینی و عالم شجاع و مبارز و سیاست‌شناس در میدان بود.

ـ در قضیه تنباکو میرزای شیرازی و در مشروطه علمای نجف و تبریز و تهران و در حادثه گوهرشاد مرحوم حاج آقا حسین قمی است، در ۲۰ تیر آیت‌الله کاشانی در ۱۵ خرداد حضرت امام است. یک عالم شجاع و زمان‌شناس در این حوادث حضور دارد و مردم را به حرکت وامی‌دارد.

ـ یک ملت زنده در هر مقطعی از تاریخ خود به‌اقتضائات زمان خود و وظیفه‌ای در این لحظه برعهده اوست و قدم بعدی  و چشم‌انداز هم نظر می‌کند. ما بایستی وظیفه لحظه کنونی را بشناسیم و گام‌های خود را مشخص کنیم و چشم‌انداز را روشن کنیم و به آن چشم‌انداز چشم بدوزیم. این‌گونه نهضت به‌معنای واقعی کلمه به پیروزی نهایی می‌رسد. کشور را، ملت را به سعادت و زندگی اسلامی که حیات طیبه است و در آن دنیا و دین و رفاه و جسم و روح و تأمین همه آن‌هاست دست پیدا کنیم.

ـ امروز فکر جوانان حزب‌اللهی و مؤمن در کشور گسترده است. گاهی اوقات انسان در نظرسنجی‌ها می‌بیند اما این‌ها حقیقت ملت ایران نیست. حقیقت ملت ایران تشییع پیکر سردار سلیمانی است و نشان می‌دهد احساسات و باطن ملت ایران چیست. این نظرسنجی‌هایی که گوشه و کنار افرادی با غرض انجام می‌دهند نمی‌توان این را نشان بدهد.

ـ تذکر اول این است که غیرت دینی را حفظ کنید. عامل نجات کشور در بزنگاه‌های مختلف غیرت دینی ملت ایران بوده؛ غیرت دینی تهدیدها را به فرصت تبدیل می‌کند. جنگ تحمیلی یک تهدید بزرگ بود که غیرت دینی ملت ایران  موجب شده که جوانان ما این جنگ بین‌المللی را که آمریکای آن روز و ناتو و شوروی و ارتجاع منطقه هم‌دست شده بودند که امام را به زانو دربیاورند، همه این‌ها را شکست داد.

ـ در برهه کنونی خودمان شهادت شهید سلیمانی که یک حادثه تاریخی و عجیب شد که غیرت دینی مردم به نمایش گذاشته شد.

ـ نکته دوم، یکی از برنامه‌های دشمنان این ملت، حساسیت‌زدایی از اصول و بیّنات انقلاب است. در فضای مجازی، در رسانه‌های جمعی بیگانه، گاهی بعضی افراد گوناگون این‌ها را برجسته می‌کنند و افراد کم‌مایه و پرمدعا هستند. از اصول انقلاب در درجه‌اول حاکمیت دین است، انقلاب اسلامی برای حاکمیت دین خدا تشکیل شد، مردم جان دادند و خون خودشان را نثار کردند که این اتفاق بیفتد و جزو اصول انقلاب است.

ـ این‌که ما یک‌وقتی با دشمن مذاکره کنیم و تعامل کنیم این یک حرف دیگر است اما در برابر زورگویی و حرف دشمن نباید تسلیم شد و تاکنون هم تسلیم نشدیم و بعد از این هم همین خواهد بود، یا استقلال کشور، یا مبارزه با فساد و مبارزه با بی‌عدالتی از اصول انقلاب است، این بخشی از جنگ نرم و وسیع و متنوع کشور است.

ـ اهل فکر، اهل قلم و بیان و فعالیت‌های گوناگون اجتماعی و کسانی که می‌توانند در این زمینه مسئولیت دارند و نباید بگذارند این حساسیت را دشمنان کم‌رنگ کنند. تصور اینکه این اصول برای مردم و آینده سودمند نیست، تصور بسیار غلط است.

ـ ما در این ۳ سال هرجا پیشرفت و موفقیتی داشتیم و دستِ بازی داشتیم، افراد انقلابی وارد میدان شدند و پیش رفتیم. در زمینه پیشرفت علمی و صنعتی و سیاسی آنجا که افراد مؤمن وارد میدان شدند توانستیم پیشرفت کنیم. پایبندی به اصول انقلاب از مهم‌ترین وسایل و ابزارهای پیشرفت کشور و ملت است.

ـ ما عوامل تفرقه را هرچقدر می‌شود باید کم کنیم. اختلاف روش‌ها و سلیقه‌ها هست اما نباید به جبهه‌گیری در برابر یکدیگر بینجامد.

ـ برخی هستند در برابر انقلاب می‌ایستند که انقلاب هم چاره‌ای ندارد در برابر آن‌ها بایستد اما اختلافات نباید موجب شود انسجام ملی از بین برود.

ـ هستند دشمنانی که تخصص‌شان ایجاد اختلاف است. “تفرقه بینداز و حکومت کن” از چیزهای قدیمی است. شیعه و سنی سال‌هاست در کشور زندگی کردند و اختلاف در بین اقوام گاهی داشتیم که نباید بگذاریم چنین چیزهایی پیش بیاید و باید مراقبت کنیم. کسی شاید حرف غلطی بزند و کسی هم موضعی می‌گیرد اما این را نباید کِش داد. همه باید این انسجام را حفظ کنند. دنیای اسلام الآن مسئله حکومت جمهوری اسلامی و پرچم تشیع است، اما در کشورهای اسلامی که اهل‌سنت زندگی می‌کنند نسبت به جمهوری اسلامی گاهی ابراز علاقه و همکاری و پشتیبانی می‌کنند. از کشورهایی در شرق آسیا و غرب آسیا هستند کسانی که این‌گونه برخورد می‌کنند. در دنیای اسلام امروز جمهوری اسلامی مظهر حاکمیت امت اسلام است.

ـ بایستی تصور نکرد که امروز حق داریم که با این مسئله انسجام ملی با بی‌توجهی رفتار کنیم.